AAGU
Anarchistische Anti-deportatie Groep Utrecht

Detentiecentrum Kamp Zeist gaat dicht - Amnesty en Kamer prijzen gezinsgevangenis

Eind juni kondigde de regering aan een aantal gevangenissen te gaan sluiten wegens overcapaciteit, waaronder vluchtelingengevangenis Kamp Zeist bij Soesterberg. Het streven is dat de sluiting uiterlijk april volgend jaar afgerond is. Dit geldt echter niet voor de gezinsgevangenis, de 'Gesloten Gezinsvoorziening' (GGV), deze blijft wel open. Intussen zwaaien zowel Amnesty als 'linkse' Kamerfracties de gezinsgevangenis alle lof toe.

Als de plannen van het kabinet om het detentiecentrum op Kamp Zeist te sluiten deze keer wel doorgang vinden, blijft vanaf volgend jaar alleen de gezinsgevangenis daar gevestigd. Het oude deel van het detentiecentrum (de barakken) is al enige jaren in gebruik als asielzoekerscentrum. De gemeenten Zeist en Soest kondigden half juli aan dat deze vervroegd zal sluiten, per 1 oktober aanstaande. Net als in de al in 2016 gesloten noodopvang komt er anti-kraakbewoning totdat de plannen om van het grootste deel van Kamp Zeist natuur te maken, in het kader van het 'Hart van de Heuvelrug'-plan, ten uitvoer gebracht worden.

De sluiting van het detentiecentrum is op zich goed nieuws, maar dit betekent niet dat er minder vluchtelingen opgesloten zullen worden. Volgens minister Dekker is er geen sprake van veranderingen in de 'capaciteitsbehoefte voor vreemdelingenbewaring'. Sterker nog, de afgelopen jaren is er sprake van een toename in het aantal opgesloten vluchtelingen, na een daling in de jaren daarvoor (zie grafiek). Op 1 januari 2017 zaten 330 personen in vreemdelingenbewaring, op 1 januari dit jaar ging het om 390 personen. Als Kamp Zeist gesloten wordt blijven de detentiecentra op Rotterdam-Airport (320 cellen) en Schiphol ( Justitieel Complex, 450 cellen)* nog in gebruik.

De FNV vindt de sluiting van Kamp Zeist onacceptabel, aldus bestuurder Yntse Koenen: “Het kan niet zo zijn dat minister Dekker eenzijdig besluit om gevangenissen te sluiten, de ondernemingsraden hebben hier ook wat over te zeggen. Er is grote onrust ontstaan bij het personeel.” Een eerder voorstel vanuit de Dienst Justitiële Inrichtingen zelf (2016) voor sluiting van Kamp Zeist en een aantal andere gevangenissen stuitte ook al op groot verzet vanuit de vakbonden. Onder druk van een Kamermeerderheid besloot toenmalig staatssecretaris Dijkhoff uiteindelijk gedurende de toen lopende kabinetsperiode geen gevangenissen te zullen sluiten.

Waar de vakbonden schaamteloos de belangen van het gevangenispersoneel boven dat van vastzittende of met opsluiting bedreigde vluchtelingen plaatsen, doet de houding van Amnesty International tegenover de gezinsgevangenis op Kamp Zeist zelfs nog meer de wenkbrauwen fronsen. Helemaal onverwacht komt dat overigens niet. Doorbraak wees recent al op de laffe houding van Amnesty en andere NGO's tegenover het Europese migratiebeleid.
In een notitie van begin juni, met het oog op een Kamerdebat over de 'Wet Terugkeer en Vreemdelingenbewaring', schrijft Amnesty over de gezinsgevangenis: “De ervaringen met deze werkwijze zijn zeer positief. Het gebouw, de open setting en de werkwijze zijn in alle opzichten veel beter geschikt voor vreemdelingendetentie. Volgens het personeel in de GGV is er minder stress en onrust, zijn er minder escalaties en is er meer rust en vertrouwen tussen personeel en vreemdeling. […] De GGV moet daarom gezien worden als een best practice binnen de eigen landsgrenzen. Amnesty International pleit er voor dit model verder te ontwikkelen en toe te passen op alle vreemdelingen in bewaring.”
In een voetnoot laat Amnesty weten nog steeds van mening te zijn dat “detentie op migratiegronden nooit in het belang van het kind kan zijn”, maar door het in de praktijk naar voren schuiven van de gezinsgevangenis als een 'best practice' wordt het bestaan ervan wel degelijk gelegitimeerd. Het is ook tekenend dat Amnesty zich bij de lofzang op de gezinsgevangenis baseert op uitlatingen van het personeel, en geen aandacht besteed aan de vaak zeer negatieve ervaringen van opgesloten gezinnen en kinderen. Zo schrijft A(r) (toen 16) in een verhaal voor de website van 'Geen Kind aan de Kant': “Voor mij was het verschrikkelijk om in Zeist twee weken te verblijven. Het is een dichte ruimte waar je niet uit kan en dat is in mijn ogen gevangenis! Ik heb de ergste dagen in mijn leven gehad in die plek, als je als kind steeds denkt dat je terug zal gaan en mogelijk vermoord zal worden en niet meer je ouders zal zien, kon ik niks meer doen dan huilen, zelfs nu ben ik huilend aan het typen.”
In 2017 werden 180 kinderen (50 alleenstaande minderjarigen en 130 kinderen in gezinsverband) in Nederland in vreemdelingenbewaring of grensdetentie gezet. Zulke inbewaringstellingen worden meestal uitgevoerd door de Dienst Terugkeer en Vertrek. Deze kreeg, na een enkele malen verlengde pilot, dit definitief als zelfstandige taak, zo besloot staatssecretaris Harbers begin dit jaar.

Helaas staat Amnesty niet alleen in deze toenemend positieve benadering van de gezinsgevangenis. Tijdens een Kamerdebat op 11 juni over de 'Wet Terugkeer en Vreemdelingenbewaring' stonden juist die partijen die zich altijd kritisch toonden over het opsluiten van kinderen in de rij om de gezinsgevangenis te prijzen:

    - Maarten Groothuizen (D66): “Daarom ben ik heel blij met de oprichting, alweer een tijd geleden, van de gezinsvoorziening in Zeist. Ik ben er vorig jaar gaan kijken en ik heb gezien dat het een locatie is waar zowel de inspanning van het personeel als de fysieke inrichting erop gericht is het allemaal zo kindvriendelijk mogelijk te maken. Dat is mooi om te zien.”
    - Joël Voordewind (ChristenUnie): “Wij hebben natuurlijk al gezien dat de gezinslocatie in Zeist er is gekomen. Dat is ook een grote stap voorwaarts.”
    - Jasper van Dijk (SP): “De gezinslocatie in Zeist is indrukwekkend, volledig open en geschikt voor het doel waartoe mensen gedetineerd zijn, namelijk beschikbaar zijn voor vertrek. Ik hoop van harte dat die locatie in Zeist zo blijft en dat, als kinderen dan toch gedetineerd worden, ze daar terechtkomen.” En: “Ik raad alle collega's aan om te gaan kijken op die gezinslocatie in Zeist, want dat is een mooi voorbeeld van hoe het kan. Binnen de muren hebben de bewoners veel vrijheid en het personeel is gemotiveerd. De mensen lopen minder gespannen rond en er zijn minder incidenten.”
    - Bram van Ojik (GroenLinks): “Er is nu sprake van een gesloten gezinsvoorziening in Zeist waar we eigenlijk alleen maar positieve dingen over horen.”

GroenLinks en SP lieten weten weliswaar nog steeds tegen het gevangen zetten van kinderen te zijn, maar dit lijkt geen strijdpunt meer te zijn. Ook een oproep van het VN-Kinderrechtencomité, eind feburari, aan alle EU-lidstaten om de opsluiting van vluchtelingenkinderen af te schaffen brengt daar geen verandering in.
Van Ojik diende nog een amendement op de wet in, waardoor het niet mogelijk zou worden kinderen in isoleercellen te plaatsen. Alle bijna Kamerbrede verontwaardiging over het scheiden van vluchtelingenkinderen van hun ouders in de Verenigde Staten ten spijt, werd dit amendement met grote meerderheid verworpen. Alleen GroenLinks, SP, PvdA, PvdD, 50PLUS en DENK stemden voor.
In hetzelfde Kamerdebat werd duidelijk dat ook steeds vaker vluchtelingenvrouwen in de gezinsgevangenis geplaatst worden. Volgens staatssecretaris Harbers is dit vooral een pragmatische handeling: “De eerste reden is dat het in de praktijk goed samen lijkt te gaan, ook qua beheer, met de gezinnen die daar zijn. De tweede reden is heel praktisch: er zitten heel weinig vrouwen in vreemdelingenbewaring. De populatie bestaat voor het overgrote deel uit mannen. Om die reden hebben we ook in praktische zin die scheiding gemaakt. Er zijn te weinig vrouwen in vreemdelingenbewaring om opening van een aparte afdeling in een van de andere detentiecentra te rechtvaardigen.”
Een pleidooi, wederom uit de hoek van GroenLinks en SP, om alle opgesloten vluchtelingen in een gezinsgevangenisachtige setting te plaatsen vond geen weerklank. “Afgelopen jaar is regelmatig gebleken, met name door incidenten die werden veroorzaakt door vreemdelingen uit veilige landen, dat de bewaring van die groep toch specifieke eisen stelt aan de beheersbaarheid en ook aan het overzicht wat je hebt op de groep, om de veiligheid van zowel personeel als overige bewoners te kunnen borgen. Dat gaat ook moeilijk samen met zo'n open setting zoals in de gesloten gezinsvoorziening in Zeist geldt”, aldus Harbers.

AAGU vindt het onbegrijpelijk dat Amnesty en 'linkse' partijen de gezinsgevangenis als een na te volgen model naar voren schuiven. Deze maand wordt een vergelijkbare gezinsgevangenis in België in gebruik genomen, bij het detentiecentrum 127bis in Steenokkerzeel. Daar betekent het dat vluchtelingenkinderen voor het eerst sinds 2008, toen de Belgische overheid na veroordelingen door het Europees Hof voor de Rechten van de Mens het gevangen zetten van kinderen stopzette, weer opgesloten zullen gaan worden.
Opsluiting blijft opsluiting, daaropvolgende deportatie blijft deportatie. In plaats van opportunistisch, maar met nog even weinig resultaat, te pleiten voor 'betere' gevangenisomstandigheden, zou men zich onverkort tegen tegen het opsluiten en deporteren van vluchtelingen moeten uitspreken.

* Het Justitieel Complex op Schiphol heeft meerdere functies, een deel van het totaal aantal cellen is in gebruik voor vreemdelingenbewaring. Inmiddels is duidelijk dat de afdeling voor vluchtelingen die aan de grens geweigerd zijn per half september opgeheven zal worden. De mensen die er nog vastzitten worden overgeplaatst naar het detentiecentrum in Rotterdam.